Η κούκλα ή το τίμημα της χαμένης αξιοπιστίας

Διάβασα χθες το καταπληκτικό έργο του Χένρικ Ίψεν Το κουκλόσπιτο*, το οποίο γράφτηκε το 1879. Η ιστορία όπως είναι φυσικό βασίζεται στην εποχή που γράφτηκε αλλά το έργο είναι πέρα για πέρα διαχρονικό. 

Παρουσιάζει τη θέση της γυναίκας στην τότε κοινωνία που από παιδί-κούκλα του πατέρα της γινόταν σύζυγος-κούκλα για τον άντρα της. Σίγουρα σήμερα που η γυναίκα έχει βγει στην αγορά εργασίας τέτοιες περιπτώσεις είναι λίγες αλλά πιστεύω ότι δεν έχουν εξαληφθεί εντελώς. Υπάρχουν ακόμα γυναίκες που φεύγουν απ'το ένα σπίτι για να μπουν στο επόμενο χωρίς ποτέ να μεσολαβήσει ένας ενδιάμεσος χώρος και χρόνος όπου να ενηλικιωθούν, να ζήσουν μόνες τους, να συνειδητοποιήσουν τον εαυτό τους και τη θέση τους, να βρουν τα θέλω τους μακριά απ'τα πρέπει της κοινωνίας, της γειτονιάς, της οικογένειας.

Το σημείο όμως που κάνει το έργο τόσο ζωντανό και διαχρονικό 131 χρόνια μετά τη συγγραφή του είναι το γεγονός ότι αναφέρεται στην απόσταση που έχουν τα λόγια απ'τις πράξεις των περισσότερων ανθρώπων. Ο πρωταγωνιστής του έργου υπόσχεται αιώνια πίστη, αγάπη και στήριξη στη γυναίκα του, μάλιστα σε ένα σημείο της λέει (σε ελεύθερη μετάφραση) "μακάρι να πάθαινες κάτι για να μπορέσω να σου δείξω πόσο πολύ σ'αγαπώ". Όταν όμως κάποια λεπτά αργότερα αποκαλύπτεται ένα ατόπημα που διέπραξε για να βοηθήσει τον ίδιο τότε εκείνος αμέσως την απαρνιέται γιατί φοβάται ότι το ατόπημα της θα τον εκθέσει στα μάτια της κοινωνίας και θα του στοιχίσει την κοινωνική θέση και εργασία του. 

Αμέσως φαίνεται ότι η αγάπη του, τα λόγια του, ήταν πουκάμισο αδεινό, ήταν επιταγή χωρίς αντίκρισμα. Γιατί τα λόγια είναι φτηνά, εύκολα ξεστομίζονται και διακηρύσσουν τη δύναμη τους. Όταν όμως έρθει η στιγμή τα λόγια αυτά να υποστηριχτούν με πράξεις, να δείξουν τη δύναμη τους, τότε τις περισσότερες φορές αποδεικνύονται κενό γράμμα. 

Ειδικά στην εποχή μας που οι βαρύγδουπες δηλώσεις και οι εξώφθλαμες εκδηλώσεις αγάπης, συμπαράστασης και αλτρουϊσμού είναι της μόδας, πόσες απ'αυτές έχουν πραγματικά αντίκρισμα; Πόσοι αληθινά άνθρωποι θα πέθαιναν για τον συνάθρωπο τους, για το παιδί τους, το σύντροφο τους, το φίλο τους; Αν δεν είχαν οι ίδιοι κάτι να κερδίσουν ελάχιστοι θα έδιναν όλα όσα με τα φτηνά λόγια υπόσχονται.

Καλύτερα λοιπόν να λέμε λίγα. Να κάνουμε φειδωλές δηλώσεις, αλλά όταν έρθει η στιγμή να μετουσιώνουμε τα αληθινά αισθήματα μας με πράξεις, τις οποίες μπορεί να εισπράξει ο άλλος σε ένα βαθύτερο και ουσιαστικότερο επίπεδο. Οι πράξεις είναι αυτές που δείχνουν το ποιόν του ανθρώπου, οι πράξεις είναι που έχουν αντίκρισμα και αντίχτυπο στους γύρω μας. Αν δεν έχουμε σκοπό να κάνουμε κάτι, ή ακόμα κι αν δεν είμαστε σίγουροι, καλύτερα να σωπαίνουμε παρά να υποσχόμαστε πολλά που δεν έχουμε σκοπό να πραγματοποιήσουμε.

Ας μη ξεχνάμε ότι την πρώτη φορά που θα υποσχεθούμε κάτι χωρίς να το κάνουμε θα κλονιστεί η εμπιστοσύνη των άλλων σε μας κι αν συνεχίσουμε να συμπεριφερόμαστε έτσι γρήγορα θα χάσουν πλήρως την εμπιστοσύνη τους. Όταν χαθεί η αξιοπιστία όμως θέλει διπλάσιο κόπο και πολλούς και διάφορους τρόπους για να την επανακτήσεις. Χώρια που η απογοήτευση που προκαλεί αυτή η συμπεριφορά στο συνάνθρωπο μας είναι κάτι που δύσκολα ξεχνιέται, ξεπερνιέται.

*Όποιος θα ήθελε μπορεί να κατεβάσει δωρεάν (στ'αγγλικά A doll's house) από το Project Gutenberg 

Κι ένα καταπλητικό γνωμικό του Ιψεν:

It is inexcusable for scientists to torture animals; let them make their experiments on journalists and politicians.

HENRIK IBSEN